|
3- Оятлар мантуқидан шу нарса англашиладики, улардан олинган аҳд бир-бирларини ўлдиришни ва бир-бирларини қувиб чиқаришни бас қилиш устида бўлган.
لاَ تَسْفِكُونَ دِمَاءكُمْ وَلاَ تُخْرِجُونَ أَنفُسَكُم مِّن دِيَارِكُمْ
(Бир-бирингизнинг қонингизни тўкмайсиз, бир-бировларингизни диёрларингиздан ҳайдамайсиз). Оятлар мафҳумидан эса улардан бир-бирларига
تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن يَأتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ
(уларнинг устида гуноҳ ва зулм билан бир-бирингизга ҳамкорлик қилмоқдасиз. Агар улар сизларга асир ҳолда келишса, товон тўлаб қутқариб ҳам оласиз. Ҳолбуки, уларни ҳайдаш сизларга ҳаром қилинган эди) зўравонлик қилмаслик ва асирлардан фидя олмаслик устида ҳам аҳд олингани тушунилади.
وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ
(Ҳолбуки, уларни ҳайдаш сизларга ҳаром қилинган эди) ибораси
وَتُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ
(ўзтоифангизданбўлганбиргуруҳнидиёрлариданҳайдабчиқармоқдасиз) иборасига маътуфдир (уюшиб келяпти) ва ундаги ҳукмни баён қиляпти. Тил қоидаларига кўра, араб тилини яхши биладиган одам маътуфни маътуфун алайҳдан (уюшиб келаётган сўзни қайси сўзга уюшиб келаётган бўлса ўша сўздан), сифатни мавсуфдан (сифатланувчидан) ажратса, ёки улардан кейин келадигани олдинга ўтиб кетиб, олдин келадигани кейинга ўтиб қолса ёки шунга ўхшаш бирор ҳолат юз берса, ундан гап оқимига зид бир нарсани кўрсатиш ирода қилинган бўлади.
Бу ердаги маътуфун алайҳ (маҳкумун алайҳ) (унга атф қилинаётган сўз, унинг устидан ҳукм чиқарилаётган):
وَتُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ
(Ўз тоифангиздан бўлган бир гуруҳни диёрларидан ҳайдаб чиқармоқдасиз). Маътуф яъни, ҳукм эса
وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ
(ҳолбуки, уларни ҳайдаш сизларга ҳаром қилинган эди) уларнинг ўртасини ажратиб турган сўз:
تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن يَأتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ
(Уларнинг устида гуноҳ ва зулм билан бир-бирингизга ҳамкорлик қилмоқдасиз. Агар улар сизларга асир ҳолда келишса, товон тўлаб қутқариб ҳам оласиз). Яъни, бу ерда ҳайдаб юбориш ва шу ишнинг устидан ҳукм қилиш борасида кўрсатилиши мақсад қилинган бир иш бор.
Бу оят хусусида чуқур тадаббур қиладиган бўлсак, ундаги кўрсатилиши исталаётган нарса уларнинг ўз биродарлари билан
137-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204